Monday, September 26, 2011

Kawruh (Wulangan 1)

  • adol ayu : ngendelake ayune
  • adol bagus : ngendelake baguse
  • adol gawe : ngatonake panggaweane
  • adol kringet : nyambut gawe
  • bening atine : sumeh
  • mbuwang tilas : nutupi tumindake sing ala
  • cagak lek : camilan supaya betah melek
  • cagak urip : kanggo nyukupi kebutuhan uripe
  • cancut taliwanda : sumadya tandang gawe
  • cepak rejekine : gampang oleh rejeki
  • cilik atine : kuwatir/wedi
  • cupet atine : gampang nesu
  • cupet budine : ora bisa nggayuh kautaman
"Sing bisa rumangsa, aja rumangsa bisa"
Tegese : wong kuwi tansah kudu bisa rumangsa marang awake dhewe, samadya, ora terus kabeh dianggep bisa utawa ngangah-angah, diayahi kabeh.

Bausastra Wulangan 1

  • blinger, keblinger : kliru, kesasar pikire
  • gatra : larikaning tembang ing saben pada
  • goro-goro : oreging jagat dening lindhu, prahara, lan sapanunggalane; peranganing crita ing wayang ngarepake wetune Semar, Gareng, Petruk, lan Bagong.
  • gumlawat : nyandhak (tumandang) apa-apa, ngobahake
  • nastiti : setiti
  • paugeran : pathokan, cancangan, pranatan
  • purwakanthi : tetembungan sing padha swarane utawa padha aksarane
  • satuhu : sanyata, satemene
  • surasa : teges, maknaning layang, tetembungan lan sapanunggalane
  • taberi : sregep sarta telaten
  • wanda : peranganing tembung sing muni sakecap
  • wasis : pinter, bisa, trampil

Ajar Micara

  1. Matur nuwun : digunakake ing paguneman kanggo nglairake rasa sukur lan panuwun.
  2. Sugeng enjing : salam kang diucapake nalika ketemu kanca, sedulur, utawa sapa wae ing wayah esuk.
  3. Nyuwun pamit : digunakake ing paguneman nalika pamit bali saka mara tamu.
  4. Ndherek langkung : diucapake nalika mlaku ana dalan nuli nglewati wong kang lagi jejagongan.
  5. Ndherek bingah : digunakake ing paguneman kanggo nglairake rasa melu senang/melu ngucapna syukur.
  6. Sugeng rawuh : digunakake nalika mbageake tamu.
  7. Nyuwun pangapunten : digunakake ing paguneman nalika njaluk pangapuro.
  8. Sugeng sonten : salam kang diucapake nalika ketemu kanca, sedulur, utawa sapa wae ing wayah sore.
  9. Ngaturaken kawilujengan :  digunakake nalika mbageake tamu.
  10. Sugeng kondur :  salam kang diucapake nalika ana tamu kang mangkat mulih.
  11. Nyuwun pangestu : diucapake nalika njaluk pandonga saka bapak utawa ibu.
Sumber : Haryono dkk. (2011). Sinau Basa Jawa Gagrag Anyar Kelas VI SD/MI. Yogyakarta : Yudhistira. Halaman : 3

Tembung Garba lan Tembung Entar

1. Tembung Garba
Tuladha :
  • Bima nyirami kembang ing plataran.
    kembang = sekar
  • Tari lara mata merga klilipen.
    mata = perangane awak kanggo ndeleng/nyawang
  • Tangane sing kecethit dipijetake.
    tangan = perangan awak sing kanggo gumlawat
2. Tembung Entar
Tuladha :
  •  Asri dadi kembang desa ing desaku.
    kembang desa = pepujaning priya
  • Matane ijo nalika weruh dhuwit.
    matane ijo = seneng
  • Ngati-ati bocah kae dawa tangane.
    dawa tangane = seneng colong jupuk / clemer
Kalau dalam Bahasa Indonesia, tembung garba = kalimat denotasi (bermakna sesunguuhnya), sedangkan tembung entar = kalimat konotasi (bermakna khias).

Tuladha Tembung Garba
  • Pejabat sing korupsi dadi kembang lambe warga.
  • Omonganmu sing nylekit kuwi gawe abang kupingku.
  • Wong nggegem tangan kuwi wae kuwi adoh rejekine.
  • Aja sok gawe lara atine wong liya, ora becik.
  • Bocah kok tipis lambene, apa-apa dicatur.
  • Dewi gedhe tekade melu lomba nembang.
  • Oleh juwara ateges ora mung ngemut driji.
  • Ora dadi juwara, Mardi ora cilik atine.
  • Lagi ditimbali wae, kancaku wis entek atine.
  • Para juri lomba wis jembar kawruhe.
  • Aja nganti kadaluwarsa, sinau kuwi wiwit cilik.
  • Pikire landhep dengkul, diterangake angel.
  • Masa bodhoa kabel cukupana dhisik!
  • Wis direwangi meres kringet wae durung bisa cukup.
  • Wis kebacut tatu atine, nadyan dirih-rih tetep mental.
  • Weruh mesin jahit iku, Reni gatel tangane.
  • Banu pancen landhep pikire, diterangake sedhela langsung mudheng.
  • Sing jembar segarane yo, Kang! Sing uwis yo uwis.
  • Dewi pancen cilik atine, gampang nesu yen digodhani.
  • Marco pancen kandel kupinge, dituturi kaping seket buntet ora tau manut.
  • Aja mung kakehan lambe, talk less do more wae lah.
  • Yen wis dadi wong sukses, aja gedhe endhase marang liyan yo, Nang!
  • Sanadyan sampeyan ki "sudah jatuh tertimpa tangga", sampeyan kudu dawa ususe.
  • Esuk-esuk kok peteng ulate. Ono masalah apa to, Mbakyu?
  • Banu kuwi pancen amba jangkahe. Isih umur 25 tahun wae bisnise wis tekan mancanegara.
Sumber : Haryono dkk. (2011). Sinau Basa Jawa Gagrag Anyar Kelas VI SD/MI. Yogyakarta : Yudhistira. Hal : 7-8 

    Parikan

    Parikan ing basa Indonesia diarani pantun. Supaya ora gampang lali, dieling-eling wae yen tembung parikan kuwi asale saka tembung "pari", krama inggile dadi pantun.

    Parikan nduweni paugeran :
    1. Parikan rong gatra :
    • migunakake purwakanthi guru swara (sajak) : a-a
    • gatra kapisan minangka sampiran, gatra kaping loro minangka isi.
    2. Parikan patang gatra :
    • migunakake purwakanthi guru swara (sajak) : a-b-a-b
    • gatra kapisan lan kaping loro minangka sampiran, gatra kaping telu lan kaping papat minangka isi.
    Tuladha:
    1. Parikan rong gatra
    • Lombok rawit dibetheti
      Dadi murid sing taberi
    • Mancing wader oleh yuyu
      Ben pinter sregep sinau
    • Menang kalah aja nesu
      Dadi bocah kang satuhu
    • Blarake disampirake
      Omah cedhak ra ngampirke
    • Enak jagung bakarane
      Wani tanggung perkarane
    • Kembang jagung dipethik Cina
      Barang wis kadhung dikapakna
    • Manuk kutut manggung ngganter
      Ra nurut bisa keblinger
    2. Parikan patang gatra
    • Pait niki raos jamu
      Manis niki raos gendhis
      Sinten remen maos buku
      Luber ngelmu ugi wasis
    • Mlinjone kok abang-abang
      Wit ringin rambati kara
      Contone ra kurang-kurang
      Wong main dadi sangsara
    • Godhong jarak warna ijo
      Dimamah dadi blokekan
      Lali anak lali bojo
      Lali omah lan gawean
    • Rujak nangka rujak wuni
      Kaduk trasi kurang gula
      Saben dina den taberi
      Nastiti sabarang karya
    • Golek pangan ing Semarang
      Wos menthik larang regane
      Aja seneng gawe gampang
      Prekara cilik mergane
    • Mangan sega lawuh tahu
      Lombok ijo nggo sambele
      Yen pengen kasil uripmu
      Makarya lan ndonga kuncine
    Sumber : Haryono dkk. (2011). Sinau Basa Jawa Gagrag Anyar Kelas VI SD/MI. Yogyakarta : Yudhistira. Hal : 4-6.

    Bagaimana Cara Menghormati Diri Sendiri?

    Ngajeni marang liyan kuwi padha karo ngajeni marang awakmu dhewe. Ana paribasan: Ajining dhiri dumunung ing lathi. Ajining raga dumunung ing busana.

    Menghormati orang lain itu sama saja dengan menghormati diri sendiri. Ada peribahasa Jawa : Ajining dhiri dumunung ing lathi, ajining raga dumunung ing busana. Artinya, ajining dhiri dumunung ing lathi (nilai pribadi terletak di bibir), ajining raga dumunung ing busana (nilai raga tercermin dari pakaian). Terjemahan bebasnya, nilai pribadi seseorang ditentukan oleh ucapan atau kata-katanya, sedangkan nilai penampilannya sering diukur dari busana yang dikenakannya.

    Peribahasa "ajining dhiri dumunung ing lathi" ini merupakan nasihat agar kita berhati-hati dalam bertutur kata. Sebab, apa saja yang terucap dari mulut kita akan didengarkan, diperhatikan, dan dipercaya oleh orang lain. Sebagai contoh, apabila kita sering berbohong maka lama-kelamaan kita tidak akan dipercaya lagi. Siapa yang suka mengucapkan kata-kata pedas yang menyakitkan hati, ia akan sulit membangun persahabatan karena orang tidak menyukai cara bertutur katanya yang menyakitkan hati.

    Peribahasa "ajining dhiri dumunung ing busana" memiliki makna bahwa nilai seseorang dapat juga ditentukan oleh pakaiannya. Di Jawa, pakaian bukan saja sekadar penutup aurat, tetapi juga menjadi tolok ukur dari kepribadian seseorang. Contohnya, seseorang yang menghadiri pesta perkawinan, namun hanya menggunakan sandal jepit dan pakaian ala kadarnya, tentu akan menjadi rerasanan (bahan gunjingan). Bisa juga dianggap tidak menghargai yang punya hajat (tuan rumah) dan tamu undangan lainnya.

    Jadi, mari kita menghormati diri sendiri dengan bertutur kata yang baik, bersikap yang baik dan sopan, juga berbusana yang baik pula. Itu semua akan membuat diri kita lebih berharga :-)

    Sumber : 
    Sinau Basa Jawa Gagrag Anyar VI SD/MI
    http://bocahe.blog.com

    Arti Kata Ratri

    Ternyata Ratri itu artinya malam. Kemarin nggak tau apa artinya. Di kamus Bahasa Jawa juga nggak ada. Makasi Google ;-)

    Jadi, ing wayah ratri = di waktu malam.